اصطلاحات ضروری مهندسی عمران و معماری

برخی اصطلاحات ضروری در عمران و معماری:

آشنایی با اصطلاحات تخصصی هر رشته یکی از مزلومات اولیه به شمار می رود.بعضی  از این اصطلاحات بسیار رایج و برخی دیگر کمتر مورد استفاده قرار میگیرند،ولی آشنایی مقدماتی با اغلب آنها ضروری است.رشته مهندسی عمران نیز دارای تعداد زیادی از این کلمات در حوزه های مختلف فنی،قراردادی و مدیریتی می باشد.در مواردی عدم آشنایی با اصطلاحات متداول در مباحث ساخت وساز، موجب استفاده ناصحیح از آنها شده است.لذا با توجه به اهمیت موضوع در این قسمت برخی مفاهیم و اصطلاحات ضروری ارائه شده و توضیحات مختصری در خصوص آنها بیان گردیده است.

مساحت زمین: مساحت یک قطعه زمین معمولاً در سند مالکیت آن قید شده است. همچنین در اراضی فاقد سند، مساحت زمین از برداشت وضع موجود یا استعلام سوابق ثبتی آن به دست می آید.

مساحت زیربنا: مجموع مساحت طبقات یک ساختمان شامل طبقات زیر همکف، همکف و طبقات فوقانی را زیربنای کل ساختمان گویند.

ضریب سطح اشغال: سطح اشغال شده در طبقه همکف یک ساختمان نسبت به کل مساحت زمین را سطح اشغال می نامند. به عبارت دیگر درصدی از مساحت زمین در طبقه همکف که در آن بنا احداث شده است. ضریب سطح اشغال معمولاً متناسب با منطقه و نوع کاربری بنا از طرف شهرداری تعیین میگردد.

تعداد طبقات: مجموع طبقات احداث شده از روی شالوده تا پشت بام به استثنای خرپشته را شامل می شود.

مساحت مفید: بنای احداث شده یک آپارتمان بدون در نظر گرفتن راهروهای ارتباطی،راه پله،چاهک آسانسور،شوت زباله،نورگیرها و فضاهای مشاعی دیگر را مساحت مفید هر واحد گویند.

نکته حائز اهمیت آن است که ضخامت دیوارهای هر واحد نیز جزء بنای مفید محاسبه میگردد.

تراکم: درصد بنای قابل احداث در طبقات مختلف نسبت به سطح اشغال مجاز را تراکم گویند که در طرح تفصیلی برای کاربریهای مختلف تعریف می گردد. مثلاً در یک زمین به مساحت ۱۰۰ متر مربع با ضریب اشغال ۶۰ درصد، در صورت اخذ تراکم ۱۸۰ درصد میتوان ۳ طبقه به مساحت ۶۰ و مجموع زیربنای ۱۸۰ متر مربع احداث نمود.

بالکن: پیش آمدگی ساختمان در طبقات که حداقل از یک طرف به فضای باز محدود شده است.

بر: حدی از یک قطعه زمین که مشرف به گذر باشد.

براصلاحی: حدی از قطعه زمین (مشرف به گذر) که دارای عرض اصلاحی و مستلزم عقب نشینی باشد. در بافتهای قدیمی به دلیل ضرورت افزایش عرض معبر جهت تسهیل تردد وسایل نقلیه دسترسی آسان تر ایمنی بیشتر و نور مناسب تر معمولا ساختمانهای جدید الاحداث حسب ضوابط خاص همان منطقه باید عقب نشینی کنند.

پیلوت: محلی که برای پارکینگ یا فضای بازی کودکان در طبقه همکف احداث می شود.

پخ: قاعده مثلث متساوی الساقینی که ساقهای آن منتهی الیه دو ضلع از دو گذر متقاطع باشد که طول این قاعده توسط شهرداری مشخص میشود. همچنین جهت جلوگیری از کاهش نور ساختمانهای قدیمی در صورت احداث ساختمانهای جدید نیز رعایت پخ اجباری است

تغییرات اساسی: هر نوع تغییر در عناصر سازهای یک ساختمان شامل پی ستون، سقف یا سیستم مقاوم جانبی مصداق تغییرات اساسی است.

تغییرات غیر اساسی: هر نوع تغییر در وضع داخلی یا خارجی ساختمان مانند نما، دیوارهای داخلی و نازک کاری بدون آسیب یا تغییر در عناصر سازه ای را تغییرات غیر اساسی گویند.

خیابان: گذرهایی که عرض آنها بیش از ۱۲ متر باشد.

کوچه: گذرهایی که عرض آنها کمتر از ۱۲ متر باشد.

حیاط خلوت: حیاطهای کوچک که به منظور گرفتن نور و تهویه هوا برای قسمت های مختلف ساختمان ایجاد شده و ابعاد آن نیز نباید از حداقل تعیین شده کمتر باشد.

زیرزمین: هر طبقه که ارتفاع نورگیر آن از کف متوسط گذر حداکثر ۹۰ سانتیمتر باشد یا اینکه نصف ارتفاع آن پایین تر از سطح خیابان یا معبر مجاور باشد.

طرح جامع سرزمین: طرح استفاده از سرزمین در قالب هدفها و خط مشی های ملی و اقتصادی از طریق بررسی امکانات ، و منابع مراکز جمعیت شهری و روستایی کشور را طرح جامع سرزمین گویند. در این طرحها حدود توسعه شهرها و شهرکهای فعلی و آینده قطبهای صنعتی، ،کشاورزی مراکز جهانگردی و خدماتی جهت ایجاد نظم و هماهنگی در اجرای برنامه های عمرانی بخشهای عمومی و خصوصی مشخص میگردد.

طرح جامع شهر: طرحی بلند مدت که در آن نحوه استفاده از اراضی و منطقه بندی مربوط  به حوزه های مختلف ،مسکونی ،صنعتی ،تجاری ،اداری کشاورزی تاسیسات و تجهیزات شهری نیازمندیهای عمومی شهری، خطوط کلی ارتباطی و محل پایانه ها و فرودگاهها و بنادر، سطوح لازم برای ایجاد تاسیسات و تجهیزات عمومی مناطق و نوسازی بهسازی و اولویتهای مربوط به آنها می شود. 

طرح هادی شهری: طرحی است که در آن جهت گسترش آتی شهر و نحوه استفاده از زمینهای شهری برای عملکردهای مختلف به منظور حل مشکلات حاد و فوری و ارائه راهکارهای کوتاه مدت برای شهرهای فاقد طرح جامع (عمدتاً شهرهای کوچک) تهیه میشود.

طرح هادی روستایی: طرحی است که به منظور توسعه هماهنگ و موزون فعالیتهای کشاورزی، صنعتی و خدماتی از طریق توزیع مناسب جمعیت و استقرار بهینه خدمات در محیطهای روستایی تهیه میشود.

طرح تفصیلی: طرحی که بر اساس معیارها و ضوابط کلی طرح جامع، نحوه استفاده از زمینهای شهر در سطوح مختلف موقعیت و مساحت دقیق هر یک از آنها نقشه های شبکه عبور و مرور، میزان تراکم جمعیت و تراکم ساختمانی در واحدهای شهری و اولویتهای مربوط به توسعه و حل مشکلات شهری در آن تعیین میشود.

اراضی دایر: اراضی دارای ساختمان تاسیسات و دیوارکشی و یا املاکی که قابلیت بهره برداری داشته باشند

اراضی بایر: زمینهایی که سابقه عمران و آبادی داشته ولی در حال حاضر آباد نمیباشد.

اراضی موات: به املاک فاقد هرگونه سابقه عمران و آبادی موات گویند.

نوع کاربری: نوع عملکرد و نحوه بهره برداری از فضاهای مختلف شامل مزروعی، مسکونی ،صنعتی، تجاری، اداری آموزشی خدماتی بهداشتی و... را کاربری گویند.

کاربری مسکونی: استفاده از فضاهای احداث شده در یک ساختمان به عنوان واحد مناسب برای سکونت خانواده که دارای نور کافی و شرایط زندگی باشد.

تجاری: محلهایی که برای فعالیتهای بازرگانی مغازه ها و فروشگاه ها و دفاتر تجاری بر اساس طرحهای تفصیلی در نظر گرفته شده است.

اداری: محلی که در آنجا افراد حقیقی و حقوقی مشغول به فعالیت بوده و کارهای آنجا صورت خدماتی مربوط به دولت یا بخش خصوصی انجام میشود.

آموزشی: بناهایی که آموزش و پرورش آموزش عالی و تعلیم و تربیت در ا می پذیرد شامل مهدهای کودک ،مدارس دانشگاه ها ا و دیگر مراکز آموزشی.

مختلط: ترکیب چند نوع از کاربریهای مختلف مثل ،تجاری ،اداری، مسکونی و آموزشی در یک محل را کاربری مختلط گویند.

صنعتی: بناهایی که منسوب و مربوط به صنعت بوده و در آنجا قطعات کوچک و بزرگ سبک و سنگین صنعتی ساخته میشود.

مزروعی: فضایی که در آن انواع فعالیتهای مربوط به کشاورزی دامداری پرورش طیور یا آبزیان انجام می پذیرد.

بهداشتی: بنایی که امور مربوط به تندرستی و بهداشت شهروندان در ا میپذیرد مانند بیمارستان کلینیک و درمانگاه آنجا انجام

خدماتی: بنایی که در خدمت آسایش و رفع نگرانیهای شهری مورد استفاده قرار گیرد مانند آتش نشانی مراکز جمع آوری زباله و سرویسهای عمومی.

تجهیزات شهری: بناهایی که جهت برطرف نمودن نیازهای شهری ایجاد می شود مانند پستهای برق و گاز مراکز مخابراتی و مراکز تصفیه آب.

داخل طرح اجرایی: اراضی واقع در طرحهای در دست اقدام شهرداری که عمدتاً طرحهای شبکه گذرها و میادین میباشند.

معوض شهرداری: اراضی در اختیار شهرداری که در صورت نیاز به صاحبان املاکی که ملک آنها در طرحهای عمرانی واقع شده واگذار می گردد.

فاقد کاربری: اراضی که فاقد هرگونه کاربری هستند که یا به عنوان ذخیره های شهری در نظر گرفته شده و یا هنوز طرح تفصیلی ندارند.

پروانه ساختمانی: مجوز قانونی که از طرف شهرداری برای هرگونه ساخت و ساز برای صاحبان املاک صادر میگردد.

پروانه تخریب و بازسازی: پروانه ای که جهت تخریب بنای قدیمی و احداث بنای جدید بــر اساس طرح تفصیلی صادر میگردد.

اضافه اشکوب: مجوز احداث طبقاتی بر روی بنای موجود (توسعه بنا در ارتفاع).  

پروانه تغییرات و تعمیرات: مجوزی که به منظور انجام تعمیرات و تغییرات جزئی و کلی صادر می شود.

تمدید پروانه: در صورت منقضی شدن مهلت پروانه و یا عدم شروع عملیات ساختمانی از طرف مالک، پس از پرداخت عوارض و جریمه های احتمالی اعتبار پروانه تمدید شده و با همان مشخصات مجدداً صادر میگردد.

گواهی بلامانع ناحیه: در موارد بروز تخلفات جزئی که منجر به جلوگیری شود، پس از رفع خلاف یا رسیدگی به آن، مجوز ادامه کار از شهرسازی منطقه به ناحیه مربوطه صادر می گردد.

تبدیل مجوزی که حسب درخواست برای تبدیل یک واحد مسکونی به چند واحد، تبدیل واحد مسکونی به اداری و یا تبدیل قسمتی از مسکونی به واحد تجاری و امثال آن صادر می گردد. ۳۶-۳-۷   

گواهی پایان کار: در صورت پایان عملیات ساختمانی و عدم وجود تخلف و ارائه گواهی صحت اجرا از جانب مهندس ناظر گواهی پایان کار ساختمانی توسط شهرداری صادر میشود.

گواهی پایان کار قبل از ۴۹: جهت بناهایی با هر نوع کاربری که قبل از اردیبهشت سال د و بهره برداری گردیده اند شامل مقررات طرح جامع تهران نمی باشند پایان کار ۱۳۴۹ احداث ساختمانی قبل از ۱۳۴۹ صادر میگردد.